دانلود کتاب تاریخ منتظم ناصری (جلد اول)

معرفی کتاب

کتاب سترگ و نفیس حاضر، تاریخ منتظم ناصرى، با تصحیح محمد اسماعیل رضوانى‏ می باشد. تاریخ منتظم ناصری، کتابی تاریخی به فارسی، تألیف محمدحسن خان اعتمادالسلطنه (صنیع الدوله)، مترجم و رئیس دارالطباعه و دارالترجمه ناصرالدین شاه قاجار است. این كتاب كه میان سال‏هاى  ١٢٩٨  و  ١٣٠٠  نوشته و به شاه تقدیم شد، تاریخ عمومى جهان را از هجرت پیامبر اسلام (ص) تا آغاز فرمان‏روایى قاجاریان (دولت قاجاریه) در بر دارد. نویسنده گزارش‏هاى تاریخى خود را بر پایه بخش‏هاى جغرافیایى جهان (آسیا، اروپا، افریقا و امریكا) تنظیم كرده و از این دید، بیمانند بوده است. نام كتاب از نظم سنواتى و اهداى آن به ناصر الدین شاه برمی آید. كُندى كردن نویسنده در نوشتن جلد پنجم مرآه البلدان بر اثر فراهم نبودن اطلاعات درست درباره برخى از شهرها و روستاها، از انگیزه‏ هاى نوشته شدن تاریخ منتظم ناصرى است. افزون بر این، كتابى به زبان فارسى در باره تاریخ مختصر و عمومى ایران و جهان و محدود به شرح پادشاهى شاهان و جنگ و صلح آنان، تا آن زمان وجود نداشت. این كتاب هم‏چنین در بر دارنده “هرگونه حوادث از قبیل تولد و ارتحال علما و اعیان ممالك، اختراعات و انكشافات و …، بروز امراض عمومى … و حتى بعضى از خسوف و كسوف” است. این کتاب از جمله مهمترین منابع تاریخی در ایران محسوب می شود.

مجموعه سه جلدی تاریخ منتظم ناصری

این مجموعه در دو بخش و سه جلد سامان یافته است. به گفته نویسنده «در ممالك اسلامیه، از صدر اسلام تا كنون دو قسم فرمان‏روایى در كار بوده؛ یكى حكم‏رانى مذهبى به عنوان خلافت، دیگرى حكومت اسلامیه به اسم سلطنت». از این رو، بخش نخست جلد یكم این اثر از هجرت پیامبر اكرم (ص)؛ یعنى  ۶٢٢  میلادی آغاز و تا زوال خلافت عباسیان ( ۶۵۶  هجری قمری) دنبال می شود و بخش دوم آن، نخست به ماجراى چیرگى هلاكو خان و مغولان می ‏پردازد و ماجراها را تا روزگار نویسنده پى می گیرد. نویسنده جلد دوم را با رویدادهاى  ١١٩٣ هجری قمری (سال درگذشت كریم خان زند) به پایان می برد و به “اقتضاى ادب و تكلیف چاكرى”، شرح سلطنت سلسله قاجاریه را در ذیل “تواریخ دیگر” نمی نویسد و از این رو، در جلد سوم به ویژه تاریخ سلسله قاجار را از هنگامه پیدایى آن تا  ١٣٠٠  می آورد و درباره تاریخ ایل قاجار تا به سلطنت رسیدن آقا محمد خان قاجار به كوتاهى گزارش می دهد. البته سكوت نویسنده در باره برخى از رجال بزرگ عصر قاجار مانند میرزا تقى خان امیركبیر و كارها و آثار مهم او درنگ كردنى است. منبع جلد یكم كتاب تا رویدادهاى  ۶٢٨ ، به تصریح مؤلف خلاصه و ترجمه الكامل فى التاریخ نوشته ابن اثیر است و پس از این، منابع دیگرى مانند تاریخ ابو الفدا نیز از منبع‏ هاى آن به شمار می رود. وى هم‏چنین براى نوشتن تاریخ جهان، از منابع فرانسوى سود برده و براى ضبط صحیح اَعلام و تاریخ‏ها، از وفیات الاعیان ابن خلّكان بهره گرفته، اما به هر روى، غلطهاى نسخه‏ هاى خطى به كتاب وى نیز راه یافته و نام‏ هایى مانند “بَراء بن عازِب”، در متن به “براء بن غالب” بدل شده است. منبع جلدهاى دوم و سوم را كتاب‏هایى مانند تاریخ مغولِ نسوى، مطلع سعدین، حبیب السِیَر، احسن التواریخ و عباس‏نامه می توان برشمرد و منبع جلد سوم آن، ناسخ التواریخ است. تقویم سال‏هاى نوشته شدن هر یك از جلدها، در پایان آنها و جدولى از نام‏هاى شاهان قاجار در پى آن دیده می شود. این جدول، سال تولد و مرگ و زمان سلطنت آنان را در بر دارد و به دنبال آن، گزارشى درازدامن درباره “سلطنت عُظما”؛ یعنى وصف خانواده سلطنت، نام‏هاى امیران، رئیسان طایفه‏ ها، اعیان، خانان و افراد شهیر و ادارات دولتى (وزارت جنگ، اداره پلیس، درب خانه، وزارت اعظم داخله و مالیه و عدلیه و خارجه و وزارت دربار اعظم و دار الشوراى كبرا و وزارت علوم، وزارت فواید عامه و دار الترجمه مباركه دولتى) آمده، اما به هر روى، وجود پاره‏ اى از خطاهاى تاریخى در این كتاب از دید منتقدان دور نمانده است. خود نویسنده نیز گاهى به اختلاف دیدگاه مؤلفان یا خطاى آنان مانند اختلاف نظر مورخان ایرانى همچون صاحب تاریخ جهان‏گشاى نادرى با مؤلفان تواریخ فرنگ و تاریخ آل عثمان در باره سال خلع شدن طهماسب دوم صفوى، اشاره و هم‏چنین، دیدگاه مورخان ایرانى را در باره تاریخ قتل آقا محمد شاه قاجار، تأیید می كند. این كتاب، در بر دارنده برخى از آثار ویژه مانند تاریخ افغانى، نوشته شیخ عبد النبى منشى بهبهانى و رساله‏ اى منسوب به سیاحى اروپایى به نام عبرت‏نامه یا بصیرت‏نامه در شرح “اسباب زوال دولت صفویه” و تقویم تطبیقى هجرى قمرى و میلادى از سال یكم هجرى تا  ١٣٠٠ است و از این رو، مهم شمرده می شود. نویسنده به دلیل نبود تقویم تطبیقى تا آن تاریخ در هیچ یك از كتب فارسى و عربى و فرانسه معتبر كه به وضع منتظم ناصرى تألیف شده، اهمیت كتابش را می دانسته است. برخى از نام‏هاى جغرافیایى جهان اسلام مانند فِز (فاس)، تولدو (طلیطله)، كردو (قرطبه)، بر اثر بهره‏ گیرى وى از كتاب‏هاى فرانسوى، با ضبط لاتینى در كتاب آمده‏ اند. جلد اول تاریخ منتظم ناصرى را حَسّون البُراقى به عربى و ژوكوفسكى آن را به روسى ترجمه كرده است. اعضاى دارالطباعه مانند آقا میرزا حسن (معلم و مترجم عربى) و میرزا محمدحسین ادیب ملقب به “فروغى”، در نوشتن این كتاب به صنیع الدوله كمك كرده‏ اند.