دانلود کتاب ماموریت ژنرال گاردان در ایران

مقدمه:

کلود ماتیو دو گاردان، افسر فرانسوی و رئیس هیئت اعزامی ناپلئون بناپارت در عهد فتحعلی‌ شاه قاجار بود. او در سال 1766 میلادی در بندر مارسي فرانسه متولد شد و پس از بازگشت از ماموريت ايران، در سال 1817 درناحيه باسز آلپ فرانسه درگذشت. وی پیش از انقلاب فرانسه در سواره نظام، منصب سروانی داشت و از ۱۷۹۲ به بعد، در نتیجه شجاعت‌هایش زودتر از آنچه می‌بایست ترقی کرد، تا اینکه ژنرال مورو، سردار معروف فرانسوی، در ۱۷۹۹ او را منصب سرتیپی داد و در ۱۸۰۴ فرمانده پاسبانان شخصی و در ۱۸۰۵ آجودان ناپلئون شد. در پاییز ۱۸۰۷ زمانی که فرانسه با پروس و  روسیه در حال جنگ بود٬ امپراتوری روسیه درگیر جنگ دیگری با ایران بود. درآن زمان حکومت طهران، ماموری را روانه امپراتوری فرانسه نمود تا برای اتحاد ایران و فرانسه در نبرد علیه روسیه انجام دهند. این گروه در کاخ “فینکینشتاین” (شهری در لهستان امروزی) با دولتیان فرانسه دیدار نمودند و در چهارم می ۱۸۰۷ قراردادی معروف به عهدنامه فینکنشتاین بین دولت ایران و فرانسه امضا گردید. ناپلئون، ژنرال گاردان را به سمت ایران اعزم نمود تا مفاد قرار داد را اجرا نماید. ژنرال گاردان 41 ساله بود که ناپلئون او را  برای ماموریت  ایران برگزيد. وی سالها بعد به لقب “کنت” ملقب گردید  و “کنت دو گاردان” شد. وقتی به ایران رسید، فتحعلي شاه به او لقب “خان” اعطا کرد و از آن پس ايرانیان، او را غاردان خان خطاب کردند. در منابع‌ ايراني‌ دوره‌‌ قاجار، همچون‌ مآثر السلطانيه‌ و ناسخ‌ التواريخ‌ اسم‌ او، “غاردان‌” نوشته‌ شده‌ است‌.

ماموریت ژنرال گاردان در ایران:

ناپلئون پس از انعقاد عهدنامه فینكنشتاین، دستور تدارك اسلحه و مهمات جهت ارسال به ایران را داد و ژنرال گاردان را با مقام وزیر مختاری در رأس یك هیئت 27 نفری افسر و درجه دار جهت تعلیم ارتش به ایران فرستاد. دربار ایران با آغوش باز آنها را پذیرفت و قرارداد فینكنشتاین را تصویب و بلادرنگ به اجرای مواد آن مبادرت نمود و روابط خود را با انگلیس قطع كرد. مهمترین هدف “فرانسه”، اتحاد ایران و عثمانی بر علیه روس، تولید وحشت در سرحدات شرقی و شمالی ایران و بهره گیری از ثمره آن در اروپا و به خطر انداختن منافع انگلستان در هندوستان بود. آغاز اقدامات ژنرال گاردان در ایران مقارن ایامی بود كه فرانسه با كمال شدت، جنگ علیه روسها را در اروپا ادامه می داد و چون دولت روسیه  نمی توانست، در دو جبهه جنگ كند، سبب شد كه روسها نتوانند در جبهه قفقاز دست به اقدام جدی بزنند و علاقه داشتند، به نحوی با ایران صلح كنند و قوای خود را به جبهه اروپا گسیل دادند؛ به همین مناسبت نماینده‌ای از جانب روسیه به نام “استپانف” برای صلح وارد ایران شد و دولت ایران كه به پشتیبانی دولت فرانسه و كمك ناپلئون امیدوار بود و انتظار ورود هیئت نظامی را داشت، به پیشنهاد روس اعتنایی نكرد. در  ماموریت گاردان (بر طبق معاهده فینکنشتاین طرفين در مقابل يكديگر تعهداتي را پذيرفته بودند) به لحاظ ایران و فرانسه دو نگاه متفاوت وجود داشت: 1- دلیل اصلی عزیمت گاردان به ایران، به طور خلاصه در اراده ناپلئون نهفته بود و آن همان دلیل معلوم و مشترکی است که جهان گشایان تاریخ داشته اند و دارند؛ یعنی قدرت طلبی و آرزوی تسلط بر جهان. پس از به قدرت رسيدن ناپلئون بناپارت در فرانسه، وي به فكر تسخير سرزمين‌هاي تازه افتاد و مهمترین مانع وی در این راه وجود امپراتوري بريتانياي كبير بود كه به اصطلاح خودشان «آفتاب در مستعمراتش غروب نمي‌كرد». ناپلئون با دلگرمی و اتکا به نيروي عظیم زميني فرانسه كه از قوت و قدرت كافي برخوردار بود، سعي داشت دشمن را از پای در آورد. اما نيروي دريايي انگلستان هم که از قدرت کافی برخوردار بود و بدان روزگار رقیبی نداشت، از آن جزيره با كمال شدت محافظت مي‌كرد. بنابراين ناپلئون به اين فكر افتاد كه با تحت فشار قرار دادن انگلستان و وادار كردن ديگر كشورها به قطع ارتباط تجاري با آن كشور، دشمن را ضعف کند. بدین منظور، او سعي داشت كه به هندوستان ثروتمند و حاصلخیز كه در آن زمان يكي از مهمترين مستعمرات انگلستان محسوب مي‌شد، لشكر كشي كند و در اين راه نيازمند كمك و همراهي ايران بود. به همين دليل به سوي ايران كه در آن زمان به علت درگيري با روسيه نياز شديدي به كمك داشت آمد و پیمان بست. تعهد فرانسه راجع به تدارك توپ و تفنگ و افسر و عده ای كارشناس نظامی، نسبت به موارد دیگر واضح و مثبت بود و همین فتحعلی شاه را به امضاء عهدنامه مزبور وادار نمود؛ زیرا شاه و عباس میرزا ولیعهد بر آن شدند، ارتش را نوسازی و به بسیج نیروی منظم اقدام كنند. تعهدات ایران در این معاهده عبارت بود: • قبول اعلان جنگ فوری به انگلیس • قطع روابط سیاسی و تجاری به انگلیس • احضار وزیر مختار از بمبئی • اخراج کنسول و نمایندگان کمپانی انگلیس از خاک ایران • بستن سرحدات زمینی و دریایی بر روی عمال انگلیس • عقد اتحاد با افغان‌ها و قبایل هرات و قندهار و شوراندن آنها علیه انگلیس • جلب رضایت افغان‌ها برای عبور ارتش فرانسه از راه ایران و افغانستان به سوی هندوستان • قرار دادن بنادر ایران واقع در خلیج فارس برای ناوگان فرانسه و مرتفع ساختن کلیه احتیاجات فرانسه در ایران فرانسه با امضاّ این عهدنامه می خواست، ایران را در جهت سیاست جهانی خود قرار دهد و این توجه به خاطر موقعیت حساسی بود كه ایران داشت؛ از یك طرف با حمله به قفقاز دولت روسیه را از حملات به اروپا باز می داشت و از طرف دیگر فرانسه را در رساندن به هندوستان كمك  می كرد. 2- اما هدف فتحعلی شاه از این عهدنامه چه بود؟ انگیزه او، تقویت قشون ایران و باز پس گیری سرزمین های از دست رفته و شناختن حق ایران بر باز پس گیری گرجستان از طرف فرانسه بود. او تمامی آرزوهای خود را در نزدیک شدن به فرانسه و اخذ کمک از ناپلئون می دانست. فتحعلی شاه می خواست از موقعیت فرانسه استفاده كند و به وساطت فرانسه، گرجستان را متصرف شود. شاه ایران به ژنرال گاردان مكرراً گوشزد می كرد كه كمك ایران به فرانسه در موقع لشكركشی به هندوستان، مستلزم واگذاری گرجستان به ایران می باشد، در غیر این صورت دولت ایران در موقع لزوم به فرانسه كمكی نخواهد كرد. اما انقلاب عثمانی و خلع سلطان سلیم که بلافاصله بعد از انعقاد عهدنامه فینکنشتاین رخ داد، اساس سیاست ناپلئون را در شرق به هم ریخت و از آن پس امپراتور فرانسه سیاست جدیدی که مبتنی بر تضعیف عثمانی بود، در پیش گرفت و برای مقابله با انگلستان تصمیم گرفت با روسیه متحد شود. تعهدات فرانسه در معاهده فینکنشتاین به ایران از این قرار بود: • ضمانت استقلال تمامیت ارضی ایران • شناختن حق ایران بر گرجستان • وعده بذل مساعی کامل در مجبور ساختن روسیه به تخلیه گرجستان و اراضی اشغالی ایران • دخالت فرانسه در عقد عهدنامه صلح میان ایران و روسیه • تعهد تدارک توپ و تفنگ و سلاح‌های دیگر به قدر لزوم به قیمت بازارهای اروپا به ایران • اعزام عده ای افسر توپخانه و مهندس پیاده نظام برای تقویت و تعلیم ارتش ایران به سبک اروپایی

عاقبت ژنرال گاردان:

پس از شکست سختی که ناپلئون در فریدلاند به روسیه وارد کرد، الکساندر اول، تزار روسیه تقاضای متارکه نمود و حاضر شد، در “تیلسیت” (تيلسيت شهري است در ليتواني، در ساحل نيه مون، امروزه آن را سويتيسك گويند.) با امپراتور فرانسه ملاقات نماید. ملاقات دو امپراتور منجر به انعقاد عهدنامه در 1807میلادی (1222 قمری) گردید كه به عهدنامه صلح تیلسیت مشهور است. ناپلئون‌ به‌ منظور مقابله‌ با انگلستان‌، با روسیه كنار آمد و با امضای قرارداد تيلسيت‌ دیگر عهدنامه‌‌ فينكنشتاين برای ناپلئون اهمیتی نداشت‌. بدین ترتیب، او از صرافت انجام تعهدات خود در قبال ایران افتاد و آنچه را که ‌در مورد ايران‌ متقبل‌ شده‌ بود، به‌ دست‌ فراموشي‌ سپرد. این در حالی بود که دولت ایران از جریان این قرارداد اطلاعی نداشت و به امید وعده های ناپلئون خود را آماده می كرد كه شهرهای از دست رفته را پس بگیرد. فرانسه در ضمن اینكه می خواست، از ایران به زیان انگلیسی ها بهره مند شود، كوچك‌ترین قدم را برای پشتیبانی از ایران در برابر روسها بر نداشت. از دستوراتی كه ناپلئون به گاردان بعد از بستن قرارداد تیلسیت داده است، تغییر روش ناپلئون كاملاً واضح است؛ امپراطور فرانسه تا به حال در خصوص دفاع از حقوق ایران و تخلیه قوای روسیه از شهرهای ایران صحبت می كرد؛ ولی بعد از عهدنامه تیلسیت به گاردان دستور می دهد كه بین روسیه و ایران وساطت كند و رعایت روسیه را نیز بنماید. ناپلئون كه به موجب عهدنامه فینكنشتاین، تعهداتی را نسبت به ایران به دوش گرفته بود، به یكباره آنها را نادیده گرفت و در لحظه حساسی كه ایران به كمك فرانسه نیاز داشت و بر این اساس محاسباتی را انجام داده بود، فرانسه در نقطه حساس جنگ، نسبت به وضع ایران بی اعتنایی كامل كرد و به هیچ وجه گرفتاری فتحعلی شاه را در نظر نگرفت و فتحعلی شاه این عمل ناپلئون را خیانت شمرد. دولت ایران كه دیگر به كلی از كمك فرانسوی ها نا امید شده بود، تصمیم گرفت دست دوستی و اتحاد انگلستان را بفشارد. با اقدام ناپلئون مبنی بر لغو قرارداد فینکنشتاین، هیئت اعزامی به ایران نیز ناچار به فرانسه مراجعت کرد. ژنرال گاردان  بعد از بازگشت از ایران سرنوشت خوشی نداشت. با آنکه عدم موفقیت این ماموریت، تماما به عهده گاردان نبود بلکه شخص امپراتور خود تغییر سیاست داد و انگیزه و فلسفه وجودی این معاهده را از میان برد، اما ناپلئون از اینکه نتوانسته بود ارتباط انگلیس را با ایران قطع نماید، از او رنجید و او را به بی کفایتی متهم نمود. هر چند بعد از پايان ماموريت گاردان لقب “کنت” گرفت و 25.000 فرانک هم پاداش برايش مقرر کردند ولی با آنکه همواره ميل داشت که يک سرباز باقى بماند، از پستهاى فرماندهى ارتش کنارش گذاردند و این برای گاردان بسیار ناخوشایند بود. وضع بر این منوال گذشت تا اینکه با کمک دوستانش در 1811 باز هم او به ماموريتی نظامى در پرتغال اعزام شد اما از بخت بدش در این ماموریت هم وی کامیاب نگردید و بکلى از چشم ناپلئون افتاد و دیگر او را ببازی نگرفت تا از گردش روزگار، دوران قدرت امپراتور فرانسه بسر آمد. در این وقت گاردان با اینکه ناپلئون از آن پس وقعی به گاردان نگذاشته بود، ولی وقتی ناپلئون تبعید گردید و پس از مدتی به وطن بازگشت باز هم گاردان بدو وفاداری نشان داد و جزو نخستین افسران فرانسوی بود که به امپراتور تبعیدی پیوست؛ هر چند دیگر بخت از ناپلئون برگشته بود و باز شکست نصیب وی گردید و برای همیشه از فرانسه اخراج شد. گاردان عمری طولانی نیافت و سال های پایانی عمر را با یاس، در انزوا و تنهایی گذراند و با ورود به پنجاه و پنجمین سال عمر در سال 1817 میلادی چشم از جهان فرو بست.

معرفی کتاب

ناپلئون بناپارت برای مقابله با انگلستان و ایجاد ضعف و بی ثباتی در مستعمرات آن کشور، درصدد بود تا از طریق ایران به هندوستان راه یابد. از این رو با اعزام هیاتی به ایران، روزنه‎ای برای نفوذ به مستعمرات انگلستان گشود. مأموریت این هیئت 24 نفره با شکست مواجه شد، اما نظمی در سپاه ایران بوجود آورد و قشون ایران استفاده توپ و تفنگ را به شیوه اروپائیان آموخت. با اقدام ناپلئون مبنی برلغو قرارداد فینكنشتاین، این هیئت ناچار به فرانسه مراجعت کرد و ایران برای مقابله با روسیه به انگلستان روی آورد. رئیس هیئت اعزامی ناپلئون بناپارت، ژنرال گاردان نام داشت.